sosyal ve siyasî olayları,

kültürü

sanat zevki,

insanlar arası ilişkileri

bilimsel ve teknik düzeyi

sürdürülen yaşama biçimi

eğitim anlayışı

gelecek kaygısı

inanç sistemleri gelmelidir.

 

Her eser yazıldığı dönemin (yukarıda belirttiğimiz unsurların) izlerini taşır.

Şairin şiirinde işlediği tema, şiirinin ses ve söyleyiş özellikleri ve dili döne­min özellikleriyle iç içedir. Bu yüzden her şiirde yazıldığı dönemi çağrıştıran ipuçları vardır:

 

İLAHİ

 

 

 

Yunus Emre 13. yy.'da Anadolu'da yaşamış, şiirlerinde Allah aşkını işlemiş bir şairimizdir. Yukarıdaki şiirinde bize o dönemin zihniyetini yansıtan söz ve söz grupları şunlardır:

 

doğru yola gitmek (yaşama biçimi, inanç sistemi)

er eteğin tutmak (ermiş kişiden eğitim almak, eğitim anlayışı)

hayır etmek (insanlar arası ilişki)

birine bin (inanç sistemi)

 

GAZEL

 

 

 

 

 

 

Sevgili beni candan usandırdı, cefa etmekten usanmaz mı?

Ahımdan gökler yandı, dileğimin mumu yanmaz mı?

Gül yanağına karşı gözümden kanlı su akar;

Ey sevgilim bu gül mevsimidir, akar sular bulanmaz mı?

 

Bu şiirde dönemin izlerini taşıyan söz ve söz grupları şunlardır:

 

âh etmek, candan usanmak, cefâ etmek (yaşama biçimi, sevginin çok güç­lü olması)

Felekler (dokuz kat gök anlayışı) mum yakmak (bilim - teknik seviyesi) gül yanak (benzetme - sanat zevki)

 

GARİBİM

 

Ne bir güzel var avutacak gönlümü,

 

 

Şiirde dönemin zihniyetini yansıtan söz ve söz grupları şunlardır:

 

gönlünü avutmak (yaşam biçimi)

tanıdık çehrenin (dostun) olmaması (insanlar arası ilişki)

tren sesi (bilim - teknik düzeyi)

iki gözüm iki çeşme (benzetme - sanat zevki)

 

 

İlahi: Dörtlüklerle yazılmıştır. Düzenli ve kulağa hoş gelen bir söyleyişi vardır. Tasavvuf (İslamiyet’i hal ve hareketlerle yaşama) konusunu işler. Dili oldukça sadedir. Halk söyleyişleri vardır. Halkı yakından ilgilendiren bir konu işlenmiştir. Amaç, halka öğüt vermektir.

 

Bu şiir; işlediği konu, dili ve yazılış biçimiyle bir bütün olarak değerlendirildi­ğinde şiirin tasavvuf geleneğine bağlı olarak yazıldığı görülür.

 

Gazel: Bu şiir, ilahiden farklı olarak beyitlerle yazılmıştır ve mısraları ilahi­ye göre daha uzundur. Öyleyse biçim yönüyle ilahiden farklıdır. Dil yönüyle de ilahiden farklıdır. Arapça - Farsça sözcükler ve tamlamalar yoğunlukta­dır. Şiiri, ilahi kadar rahat anlayamıyoruz. İlahi, halkı eğitmeyi amaç edindiği halde bu şiirde kişisel duygular işlenmiştir. Şiirde yoğun olarak benzetmeler yapılmış, imgeler kullanılmıştır. Şiir tüm bu özellikleriyle klasik şiir gelene­ğinin özelliklerini taşır.

 

Garibim: Bu şiirde diğer iki şiirden farklı olarak mısra sayısının belli bir düzene göre gruplanmadığını, mısralarının uzunluklarının eşit olmadığını görüyoruz. Öyleyse şiir, biçim yönüyle diğerlerinden ayrılmaktadır. Şiirin, yine diğerlerinden farklı olarak özel bir adının olduğunu da görüyoruz. Tek­noloji şiire daha çok girmiştir. Duygusal bir şiirdir ve şair tamamen kendi duygularını işler. Şair, kalabalığın içindedir (Tanıdık çehre yok; ama başka çehreler vardır) ama yalnızdır ve mutsuzdur. Şiirde kullanılan dil, günlük konuşma diline çok yakındır. Tüm bu özellikleriyle şiirin serbest nazım ge­leneğine bağlı olduğunu görüyoruz.

 

Her üç şiirde de şairler, içinde bulundukları sosyal - kültürel yaşamı yansıtmışlardır.

Şairler, dönemlerinin sanat anlayışlarını benimsemişlerdir ve temsil ettikleri geleneğin özelliklerini yansıtmışlardır. Yani şairlerin bağlı ol­dukları bir şiir geleneği vardır.

 

Not: Şairlerin gelenekten yararlanma ölçüleri farklıdır: Kimi­leri çok, kimileri az yararlanır, kimileri de hiç yararlanmaz, yani geleneğin dışındadır.