Hastane öncesi acil bakım, sağlık personeli açısından heyecan verici ve çaba gerektiren, tıbbi bir yaklaşımdır. Acil bakım gerektiren olayın meydana gelişini takip eden ilk dakikalarda atılacak her adım, ölümle yaşam arasında seçim yapmak demektir. O nedenle, hastane öncesi acil bakım özel önem taşımaktadır. Acil tıp hizmetleri, sağlık sistemi içinde oldukça yeni bir alandır. Diğer ülkelerde gelişme sürecini tamamlarken, Türkiye’de henüz başlangıç aşamasındadır.
Hastane öncesi acil bakımın bir parçası olan AABT, genellikle hayatı tehlikede olan hasta ya da yaralılara ilk anda müdahale eden, kişidir. AABT, Acil tıp komitesi tarafından, yaşam zincirinin anahtarı olarak tanımlanmaktadır. AABT nin bilgi merkezinde, örgütlü-etkin değerlendirme, hareket planı geliştirme, acil tedavi, triyaj ve nakil için karar verme becerisi, olmalıdır. Çünkü hastanın yaşaması için bunların her biri gereklidir. AABT, her yaşta ve çok değişik durumlardaki hastalarla, belki de uygunsuz çevre koşullarında karşılaşacaktır. AABT; bilim ve teknolojinin gelişimine paralel olarak gereksinim duyulan alanlarda kendini geliştirmekle yükümlüdür. Her an ölümle yaşam arasında karar vermek zorunda kalabilen AABT buna hazırlıklı olmalıdır; acil bakım verirken, içgüdüsel ve kendine güvenerek hareket etmelidir. Tüm acil bakım profesyonellerinde olduğu gibi AABT de olay yerinde vereceği acil bakımı neden ve nasıl yapması gerektiğini bilirse daha etkin olacaktır. Acil bakımı neden ve nasıl yapacağını anlayabilmesi için, daha eğitim aşamasında yönlendirilmesi gerekir. Bu nedenle, klasik tıbbi eğitim, hastanın saptanan gereksinimleri doğrultusunda, sebep - sonuç ilişkisi ile bağdaştırılarak, öğrencinin olay yerinde kullanabileceği şekilde geliştirilmiştir. Eğitimin tıbbi kapsamında anatomi, fizyoloji, patofizyoloji, hastanın değerlendirilmesi ve acil bakımı yer almaktadır. Hastanın değerlendirilebilmesi ve tedavi edilebilmesi için gereken diğer bilgi ve beceriler, tıpkı bir bina inşaatında olduğu gibi, bu temelin (anatomi, fizyoloji, fizyopataloji vb.) üzerine kat kat eklenerek, öğrenciye kazandırılmaktadır. Değerlendirme, hastanın durumuna göre travmatik(kaza geçirmiş, yaralı) ve nontravmatik (tıbbi sorunu olan hasta) olmak üzere iki şekilde yapılabilmektedir.
Konular çoğunlukla sistemlere göre gruplandırılmış ve solunum, dolaşım, sinir sistemleri öncelikle ele alınmıştır. Çünkü bu sistemler ilk değerlendirmenin temelini oluşturmaktadırlar. Bu sayede, tüm hastalarda, çabuk ve etkili bir değerlendirme ile acil bakım(tedavi) gerçekleştirilebilir. AABT’ nin acil bakım, daha doğrusu, kazandığı bilgi ve becerilerle, hastanın yaşamı ile ölümü arasında karar verebilmesi için profesyonel olması gerekir. Profesyonellik için bilgi, deneyim, kendine güven ve içgüdüsel hareket etme becerisi gerekir. İçgüdüsel hareketle kast edilen; bilgilerini deneyimle öyle içselleştirmelidir ki hastayla/yaralıyla karşılaştığında düşünmeye gerek kalmayacak şekilde doğru müdahaleyi yapabilmelidir. Bunu araba kullanmaya benzetebiliriz, araba kullanmayı bilen kişi direksiyonun başına oturduğunda nereden başlayabilirim diye düşünmez ve hareketleri otomatikleşmiştir; bu bir içselleştirmedir ya da içgüdüsel davranıştır.
Bu yazıda Paramedik yerine genellikle AABT kullanılmıştır, çünkü ülkemizde diplomalar “Sağlık Teknikeri – Ambulans ve Acil Bakım Teknikeri” ibaresini içermektedir.
Acil bakım verilirken, zaman kaybına yer yoktur. O nedenle, zamanı en iyi şekilde kullanmak üzere kurallar geliştirilmiştir. Bu kurallar, hastane öncesi yapılan işlemlerin en verimli şekilde yapılması süreci doğrultusunda oluşturulmuştur. Amaç, en kısa zamanda, en etkin acil bakım verilerek, hastanın hastaneye ulaştırılmasıdır. Bu kurallardan, benimsenen ve yaygın olarak kullanılan, Altın dakikalar kuralının 5 maddesi aşağıda sıralanmıştır.
Öyle sanıyorum ki, Paramedik olarak çalışmaya başladığınızda bazı basit soruların yanıtını bilmek istersiniz. Örneğin; Acil Tıp Hizmetleri nedir (ATH )? Bugüne hangi aşamalardan geçerek gelindi? Paramediğin ATH içindeki yeri nedir? Bu bölümle sorular yanıtlanacaktır.
ATH, 1870’ li yıllarda Fransızların, yaralı askerlerini doktorların tedavi edebileceği savaş alanından uzak bir bölgeye taşımalarıyla başlamıştır. Bu, ATH’ nin belgeli başlangıcıdır. Savaş alanında yaralıya herhangi bir tıbbi bakım verilmiyordu. Buradaki amaç, yaralıyı olay yerinden, tıbbi bakım alabileceği yere taşımaktı. Diğer savaşlarda da benzer acil hizmetler verilmiştir. Hemşire Clara Barton, Amerika’daki sivil savaşlar sırasında benzeri hizmetleri başlatmış, daha sonraki yıllarda da Amerikan Kızıl Haç’ının kurulmasında yardımcı olmuştur. I. Dünya savaşı sırasında, bir çok gönüllü ambulans şirketinde görev almıştır. Amerika’da, sivil ambulans hizmetleri 1900’lü yıllarda, bazı büyük şehirlerde başlatılmıştır. Buralarda da yine sadece nakil yapılmış, tıbbi bakım hemen hemen hiç verilmemiştir. Küçük yerleşim yerlerinde ise, 1940’ların sonlarına kadar ambulans hizmetleri gözardı edilmiştir. II. Dünya savaşı sonrası, ağırlıklı olarak, yerel yönetimler tarafından ambulans taşımacılığı başlatılmıştır. Ambulans hizmetleri geliştikçe, hasta taşınırken acil bakım da verilmeye başlanmış; itfaiye sorumlu kurum haline gelmiştir. Hastanelerin acil servisinde, hasta ve yaralılara verilen bakımın kalitesinin, olay yerinde başlatılan ve taşıma esnasında sürdürülen acil bakım ile arttığının farkına varılmasıyla, hastane öncesi acil bakımın önemi anlaşılmıştır. Dolayısıyla, hastane öncesi acil bakımın örgütlenmesi gereği ve bu hizmeti yürütecek özel eğitimli personel gereksinimi ortaya çıkmıştır.
A.B.D.’de, 1960 larda modern acil tıp hizmetleri başlatılmıştır. 1966’da Ulusal Karayolları Güvenliği Hareketi, Taşımacılık Departmanını (DOT) finanse ederek; Acil Tıp Hizmetlerinin standartlarının yükseltilmesine ve hastane öncesi acil bakımın kalitesinin arttırılmasına yardımcı olmuştur. Birçok acil tıp teknisyeni kurslarının temeli burada atılmış ve geliştirilmiştir.
1970’te Ulusal Acil Tıp Teknisyenleri Diplomasını Onaylama Kuruluşu, mesleki standartları ve yerel acil tıp hizmetlerini düzenlemek üzere görevlendirilmiştir. 1973’te Kongre, Ulusal Acil Tıp Hizmetleri Hareketini; A.B.D.’deki Acil Tıp Hizmetlerinin tamamlanması ve gelişmesi için yapılan federal girişimlerde köşetaşı görevi gördüğünü ifade etmiştir. O zamandan beri her eyalet, kendi ATH’lerinin kontrollerini daha etkin bir şekilde sürdürmektedirler. Federal hükümet ise, yönerge/yasa ve destek sağlamaktadır. Örneğin, Ulusal Karayolları Trafik Güvenliği Yönetimi Teknik Yardım Programı, ATH için standartlar dizisi ile değerlendirme programı oluşturmuştur. Bunlar aşağıda özetlenmiştir.
10. Değerlendirme- Her eyaletin ATH’ ni değerlendirecek ve etkinliğini arttıracak bir programı olmalıdır. Bu programa, kalite geliştirme, kalite yönetimi veya toplam kalite yönetimi denilmektedir.
Zamanla, sadece "hasta ve yaralıların taşınması" anlamına gelen ambulans hizmeti değişti. ATH personeline artık," hastayı ambulansa yüklemek ve indirmek için güç harcayan kişi" gözüyle bakılamazdı. Modern ATH kapsamı, hasta ve yaralıların olay yerinden alınıp, tedavi için götürüldükleri hastane acil servislerine kadar genişletilmiştir. Kazazedeler “hasta” olmuş ve hastane öncesi acil bakım, yüksek eğitim düzeyine sahip, profesyonel ambulans görevlileri tarafından verilmeye başlanmıştır. “Ambulans görevlisi” deyiminin yerini Acil Tıp Teknikeri; şimdilerde ise Paramedik deyimi almıştır.
Bazı bölgelerdeki son gelişmelerle, hastane öncesi tedavi yerine hastane dışı tedavi deyimi kullanılmaya başlanmışsa da, hastane öncesi acil bakım deyiminin kullanılma sıklığı daha yaygındır.
Ambulanstan acil servise alınan hastaya laboratuar testleri yapılır, tanı konur ve tedavi uygulanır. Acil servis, hastanenin diğer servislerine açılan bir kapı gibidir. Eğer hasta, ciddi bir yaralanma ile acil servise gelmişse, ameliyathane hazırlanana kadar hastanın yaşam bulguları desteklenir.
Hastanelerin bazıları tüm acil durumlara ve rutinlere cevap verirken, farklı hizmet sunan, özelleşmiş hastaneler de vardır. Bu özelleşmiş hastanelere travma, göz, ortopedi, kalp hastalıkları, doğum hastanelerini örnek verebiliriz. Travma merkezlerinde 24 saat ameliyat ekibi hazır beklerken, bazı hastanelerde bu hizmet olamayabilir.
Paramedik olarak, görev yaptığınız bölgedeki bu hastaneleri ve sundukları hizmetleri bilmek zorundasınız. ATH verilen bölgelerin birçoğunda, hastaların gereksindiği özel bakımı alabilecekleri hastaneler mevcuttur. Gidilecek hastane konusunda gerektiğinde tıbbi merkez ile ortaklaşa karar verilebilir.
ATH’ nin hastane öncesi kilit personelini ilkyardımcı, Paramedik ve haberleşmeciler oluşturmaktadır. Diğerleri hastane personelidir: doktorlar, hemşireler, asistanlar, solunum ve fizyoterapistler, v.d.
Türkiye'de 112 numaralı telefonla hemen hemen her ilde ambulans hizmetine ulaşılabilmektedir.
ATH’ nde EĞİTİM SEVİYESİ
ATH’ nde 4 tip eğitim verilmektedir. Bu eğitim seviyeleri bölgeden bölgeye, ülkeden ülkeye değişebilmektedir.
¨ İlk yardımcı (first responder)- Bu seviyedeki eğitimde hedef, olay yerinde bulunan ya da hastaya ilk ulaşan kişilerdir. Genellikle polislerin, itfaiyecilerin ve endüstride çalışan sağlık personelinin çoğunun “ilk yardımcı sertifikası” vardır. Bu kişilerden beklenen, ATH’ ni harekete geçirmek, hayati tehlike yaratan yaralanmalara hemen müdahale etmek, olay yerini kontrol altına almak ve gelen ambulans için olay yerini hazırlamak.
¨ EMT- B (Emergency Medical Technician-Basic, Acil Tıp Teknisyeni-Temel eğitimli) Son zamanlarda yenilenen müfredat doğrultusunda eğitilen EMT-B, yaralıların veya hastaların değerlendirilmesi ve acil bakımından sorumludurlar.
¨ EMT- I (Emergency Medical Technician-Intermediate, AAT- Orta seviye eğitimli) EMT-B, Advanced Life Support (ileri yaşam desteği) vermek üzere, özel eğitim alarak EMT-I ünvanı almaktadır. EMT-I , IV sıvı başlama, ileri havayolu uygulamaları ve izin verilen bazı ilaçları uygulama yetkisine sahiptir. Bazı eyaletlerde, şok-travma teknisyeni veya kritik bakım teknisyeni olarak da adlandırılmaktadırlar
¨ EMT- P (Paramedic) ‘Taşımacılık Bölümü Ulusal Standart Paramedic Eğitimi’ müfredatına göre, eğitim almaktadırlar. Oldukça geniş acil bakım verme yetkisine sahiptirler; endotrakeal entübasyon, İV sıvı başlamak, ilaç vermek, EKG’yi değerlendirmek, kardiak defibrilasyon gibi. Gerçi bu işlemlerden bazıları, bir çok bölgede, artık EMT-B ve EMT-I tarafından da uygulanabilmektedir. EMT-P genellikle ileri düzeyde acil bakım vermektedir.
¨ Son yıllarda yukarıdaki sınıflandırmalar kaldırılarak sadece Paramedik eğitimine yönelme başlamıştır. Paramedik eğitimi de ileri acil bakım paramediği, hayati tehlikesi olan hasta paramediği, uçuş paramediği vb olmak üzere çeşitli düzeylerde verilmektedir.
PARAMEDİK BECERİLERİ
¨ Kişisel güvenliğini sağlamak: Hastaya ulaşamadan veya bakımı verirken yaralanmanızın, hastaya hiçbir yararı olmayacaktır. O nedenle, birinci sorumluluğunuz kendinizi korumaktır. Karşılaşabileceğiniz tehlikeler: insan davranışları, hayvanlar, dengesiz/çökme tehlikesi olan yapılar, yangın, patlamalar vb olabilir. O nedenle, her zaman dikkatli olmalısınız.
¨ Ekibin, çevredekilerin ve hastanın güvenliğini sağlamak: Sizin için geçerli olan tehlikeler diğer kişiler için de geçerlidir. Bir profesyonel olarak diğer kişilerinde güvenliğini sağlamalısınız.
¨ Hastayı değerlendirmek: En önemli görevlerinizden biri de hastayı değerlendirmek, hastanın sorununu saptamak ve acil bakım vermektir. Uygun acil bakımın verilebilmesi için, öncelikle hastanın doğru değerlendirilmesi gerekir.
¨ Acil bakım: Hastaya verilecek acil bakım, basit bir psikolojik destekten, hayat kurtaran TYD ne kadar değişebilir. İlk muayene bulgularınıza göre, hastanın hayatta kalması veya yarasının kapatılması için bir dizi uygulamalar içeren acil bakım verebilirsiniz.
¨ Kaldırmak ve hareket ettirmek: Hastalar hastaneye AABT’ ler tarafından taşınmaya başladığından beri, hastaların kaldırılması ve hareket ettirilmesi, AABT’lerin önemli görevlerinden biri olmuştur. Bu görevi yerine getirirken hastanın emniyetini sağlamak, en doğru ve etkili kaldırma tekniklerini kullanmak zorundadır ki, hastanın var olan yaralanmalarına yenileri ilave edilmesin. Ayrıca, uygun kaldırma teknikleriyle kendisinde de oluşabilecek yaralanmaları önleyecektir.
¨ Taşımak: Her zaman için, bir ambulansı kullanmak önemli bir sorumluluktur, özellikle de içinde hasta taşınırken. Hem ambulansı kullanmak hem de hastanın emniyetini sağlayarak bakım vermek, AABT’lerin görevlerinin önemli kısmını oluşturmaktadır.
¨ Bakımı devretmek: Hastaneye vardıktan sonra, hastayı hastane personeline devredersiniz. Hasta ile ilgili önemli bilgileri, hastanın durumunu, olay yerindeki gözlemlerinizi aktararak bakımın devamlılığını sağlayabilirsiniz. Bu, aldığınız çağrının son kısmını tamamladığınızın göstergesidir. Hastayı en kısa zamanda, acil servis personeline tamamen devretmeden, verdiğiniz bakım sonlanmış olmayacaktır.
¨ Hastanın sözcülüğü (savunucusu, avukatı): AABT olarak siz, hasta için orada bulunuyorsunuz. Siz artık hastanın sözcüsü durumundasınız. Hastanın gereksinimlerinin doğru olarak karşılanmasından sorumlusunuz. Hastayla beraber geçirdiğiniz bu çok önemli kısa sürede, hasta ile aranızda dostça bir ilişki gelişecektir ve bu, sizin hastayı ve gereksinimlerini anlamanızı sağlayacaktır. Sözcü olma bilinciyle, elinizdeki olanakları en iyi şekilde kullanarak, hastanın ATH’ nden hastane sistemine geçişinde yardımcı olacaksınız. Sözcü olarak, hastane personeline gerekli bilgiyi vererek, hastanın hayatını koruyacak önlemleri almak, görünüşte önemsiz gibi gelse de hastanın ailesine yardımcı olmak, onlarla iletişim kurmak, onları dışlamamak gibi önemli görevleriniz vardır. Bazen çok küçük ve önemsiz gibi görünen bir davranış çoğu kez hastanız için önemli bir rahatlık sağlayacaktır.
İYİ BİR PARAMEDİKTE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER
BEDENSEL ÖZELLİKLER:
· Bedensel olarak, görevlerini yerine getirebilecek sağlıkta olmalıdır. Eğer AABT, gerektiğinde eğilemiyor veya nefesini tutamıyorsa, o zaman aldığı eğitimin hiçbir değeri kalmayacaktır, çünkü hasta gereksindiği yardımı alamamış olacaktır.
· En az 60 kg’lık ağırlığı kaldırıp taşıyabilmelidir (iki kişi olarak düşünüldüğünde 100 kiloluk bir hastanın kaldırılması demektir). Paramedikler bir arada oldukları zaman kaldırma alıştırmaları yapmalıdır ki, hastayı taşırken birlikte hareket etmekte zorlanmasınlar. Diğer sedyelerin taşınması, çarşafların ve battaniyelerin birlikte sedyeye yerleştirilmesi; birlikte hareket etme koordinasyonu, el becerisi ve ustalık gerektiren uygulamalardır ve sadece karşılıklı denemelerle kazanılır. AABT basit bir kurtarma işleminin yanı sıra, çok yüksek katlardan aşağıya sedyeyle hasta taşımak durumunda kalabilir veya yangın yerinden hasta ile kaçması gerekebilir. O nedenle hep hazırlıklı olmak zorundadır.
· Görme, AABT için çok önemlidir. Eğer görme bozukluğu varsa gözlükle düzeltmelidir. Yakını da uzağı da net görmesi görevinin gereğidir. Hastayı değerlendirirken, etiketleri kontrol ederken, olay yerini incelerken ve ambulansı sürerken yakın ve uzağı görmek zorundadır.
· Renk körlüğü olmamalıdır. Bu sadece ambulansı sürmekle ilgili olmayıp hastayı muayene ederken deri rengi, mukozalar ve tırnak dipleri hastanın genel durumu hakkında bilgi verecek değerli bulgulardır, renk körlüğü nedeniyle farkedilemezlerse hasta zarar görebilir.
· AABT’nin görmesinin yanı sıra konuşması ve duyması da iyi olmalıdır. Çünkü hastayla iletişim kurmak, çevresindekilerden bilgi almak, onları yönlendirmek, merkezle haberleşmek için duyması; düzgün ve anlaşılır konuşması şarttır.
KİŞİSEL ÖZELLİKLER
Paramedik olarak aşağıdaki kişisel özelliklere sahip olmak önemlidir. Paramedik ;
© Nazik olmalıdır, hasta ve yaralıların sakinleşebilmesi için, güven duygusu verebilmelidir.
© Samimi (içten) olmalıdır, böylece hastanın duyguları ve içinde bulunduğu durum daha kolay anlaşılabilir.
© İş birliği yapmalıdır, bu sayede daha kısa zamanda daha iyi bakım verilebilir. İşbirliği yapılacak kişiler iş arkadaşı, hasta, hasta yakını, ATH’ nin diğer elemanları olabilir. İşbirliği ortamda güveni sağlar.
© Yaratıcı olmalıdır, herhangi bir malzemeyi veya tekniği olağanüstü bir durumda kullanabilme-adapte edebilme yeteneğine sahip olmalıdır. Boş serum şişesini kullanılmış iğneler için çöp kutusu yapmak gibi.
© Girişken (müteşebbis) olmalıdır, bir işlemi, başkalarına bağımlı olmadan, gerekli hallerde kendi başına kararlar vererek başlatabilmelidir.
© Ruhsal yönden dengeli olmalıdır, acil olaylarda karşılaşılan hoş olmayan durumlarla baş edebilmesi ve gerekli acil bakımı verebilmesi için ruhsal yönden dengeli olması gerekir. Ayrıca, bastırması kolay olmayan duygular işini yapmasına engel olmasın.
© Önderlik yapabilmelidir, gerekli önlemleri alarak, olay yerini kontrol edebilmeli; çevredeki insanları örgütleyerek, gerekli acil bakımı verebilmelidir.
© Temiz ve düzgün giyinmelidir, hem hastanın hem de çevredeki kişilerin güvenini kazanabilmek ve kontaminasyon olasılığını azaltmak üzere temiz ve düzgün giyimli olmak şarttır.
© İyi karakterli ve saygılı olmalıdır, hastanın kendisini ve değerli eşyalarını koruyamadığı durumlarda, bu özellik AABT’ye güven duyulmasını sağlayacaktır. Verdiği bilgiler doğru ve güvenilir olmalıdır.
© Kişisel alışkanlıklarını denetim altında tutabilmelidir, hastanın bakımını engelleyecek veya hastayı rahatsız edecek davranışlardan kaçınmalıdır. Bu nedenle, hasta ile beraberken sigara ya da iş saati süresince alkollü içki içmemelidir.
© Aklınızda olsun: sigara yarayı kontamine eder ve oksijen sistemleri nedeniyle yangın tehlikesi oluşturur.
© Konuşması kontrollü olmalıdır, konuşma yeteneği olmalı, güven vermeli, uygunsuz konuşmalar yapmamalıdır. Hasta veya çevresindekileri korkutan, sinirlendiren sözler sarf etmemeli, argo kelimeler kullanmamalı, saldırgan hastayı sakinleştirebilmelidir.
© Başkalarını dinlemesini bilmelidir, merhametli olabilmek, empati yapabilmek, konuşmalarda dürüst olabilmek ve güvenli olabilmek için karşısındaki insanları dinlemesini bilmelidir.
Paramedik (Ambulans ve Acil Bakım Teknikeri;
1. Acil araç kullanma tekniklerini ve trafik kurallarını bilmek ve en az B sınıfı sürücü ehliyetine sahip olmak,
2. Kendisini ve hastaları olası kazalardan korumak amacıyla, kaza yerini kontrol altına almak, olası tehlikeleri tanımak; uygun koruyucu giysileri ve malzemeleri gerektiğinde kullanabilmek,
3. Acil vakayı değerlendirme sonrası, polis, itfaiye ve diğer yardım kuruluşlarından gerektiğinde yardım almaya karar verebilmek ve bu kararı gerçekleştirmek. Bunun için tehlikeyi görebilme becerisine sahip olmak.
4. Hastanın/kazazedenin sorununu olay yerini inceleyerek, çevresinde bulunan kişilerden bilgi alarak ve hastayı muayene ederek belirlemek;
5. Çok sayıda hastanın/kazazedenin bulunduğu acil durumlarda triaj yapmak (öncelikleri belirlemek).
6. Hastanın/kazazedenin akrabalarının ve çevresindeki kişilerin güvenini kazanmak, tedavinin bir parçası olarak onlara psikolojik destek sağlamak
7. Temel Yaşam Desteği sağlamak: hasta/kazazede yeterince soluk alamıyorsa veya şok gelişmişse, acil bakım desteği ile hastanın/kazazedenin durumunu korumasını; solunumu durmuşsa ve/ veya kalbi çalışmıyorsa yeniden çalışmasını sağlamak (Kardiopulmoner resüsitasyon-CPR, TYD)
8. İleri Yaşam Desteği sağlamak: hastanın elektrokardiyografisini (EKG) çekmek, ritmini değerlendirmek ve tedavi protokolleri ile belirlenmiş gerekli tıbbi tedaviyi uygulamak ve/veya defibrile etmek; tedavi protokolleri haricinde bir sorunla karşılaştığında tıbbi danışman ile iletişim kurarak istem doğrultusunda tıbbi tedaviyi sürdürmek,
9. Kaza sonrası kazazedeyi desteklemek (immobilize etmek; atellemek; hastanın hareketini önlemek için desteklerle sabitlemek); sedye ile taşımak.
10. Gereksinim durumunda sırt tahtası (back board), travma yeleği (K.E.D.), boyunluk (cervikal collar), traksiyon ateli, sert destek (atel), havalı destek, vakumlu destek vb. malzemeleri amacına uygun ve doğru yöntemle uygulamak,
11. Kazazedede kesik, yara, kırık, yanık ve iç kanama varsa, gerekli bakımı vermek,
12. Kalp krizi, felç, solunum yolu hastalıkları, epilepsi, diyabetik koma, insülin şoku, doğum, zehirlenme, aşırı doz ilaç kullanımı, aşırı sıcak ve soğuğa maruz kalma gibi sorunlar için çağrıldığında gerekli acil bakımı vermek,
13. Psikiyatrik hastalara gerekli bakımı vermek
14. Entübasyon yapmak,
15. Damar yolu açarak (İntravenöz girişim yaparak), uygun sıvıyı başlamak,
16. 16. Hastayı/kazazedeyi güvenli bir şekilde ambulansa yerleştirmek, yolda hastaya gereksindiği acil bakımı vermek, hastayı sağlık kuruluşuna nakletmek ve bu arada acil servis elemanları ile/ veya çağrı merkezi aracılığıyla haberleşmek,
17. Hastanın/kazazedenin götürüldüğü hastanenin acil servis elemanlarına hastayı/kazazedeyi teslim etmek, bilgi ve rapor vermek; gerektiğinde acil serviste acil bakım konusunda yardımcı olmak,
18. Tüm formları eksiksiz doldurmak ve raporları öngörüldüğü gibi yazmak,
19. Bir sonraki çağrı için gerekli olan her şeyin tamamlandığından emin olmak;
20. Ambulansın ve içindeki eksik malzemelerin tamamlandığından, temizliğinden (dezenfeksiyonundan) emin olmak; günlük, haftalık, aylık, mevsimlik ve yıllık bakımlarını aksatmamak,
21. Alan deneyimi olan paramediklerin, eğitimini aldıkları çağrı merkezlerinde, çağrıları karşılayarak ambulansları yönlendirmek,
22. Görevini gerektiği şekilde sürdürebilmesi için vücudunu her zaman formda tutmak; ortalama 50 kg kaldırabilmek ve taşıyabilmek (iki paramedik sedye hariç en az toplam 100 kg bir hastayı taşıyabilmelidir),
23. Atik, ruhsal ve bedensel yönden sağlıklı olmak; önderlik yapabilmek ve karar verme yetisine sahip olmak,
24. Acil bakımın kalitesinden ödün vermemek; bunun için araştırma yapmak ve yapılan araştırmalara katılmak,
25. Ömür boyu bireysel mesleki eğitimini sürdürmek; bunun için yeni başlayana işe uyum eğitimi, hizmet-içi eğitim gibi etkinliklerle Paramediğin mesleki gelişimini sağlamak, ülke çapında yapılacak eğitimlerde görev almak,
26. Kazalardan korunma, ilkyardım ve ambulans çağırma konularında halka yönelik eğitim yapmak,
27. Paramediklerle ilgili derneklerin görüşü alınarak Bakanlıkça çıkartılacak yönetmelik hükümleri doğrultusunda hazırlanacak protokoller ile belirlenen yetki ve sorumlulukları yerine getirmek, ile yetkili ve yükümlüdür.
PARAMEDİKLERİN GÖREV VE SORUMLULUKLARININ AYRINTILARI
· 1- ÇAĞRI HABERİ ALINDIĞINDA
· Haberleşme merkezinden (112 merkez) çağrı geldiği bilgisini alır almaz, ambulansa binerek; en emniyetli yoldan, trafik yoğunluğu ve hava koşullarını göz önünde bulundurarak verilen adrese gitmek.
· Çağrı raporlarına; olay yeri, çağrı saati, olay yerine varış ve ayrılış saatleri, hastanın acil servise teslim saati ve diğer gerekli, bilgileri yazmak.
· Taşıdığı hastanın durumunu göz önünde bulundurarak, ambulansı trafik düzenine ve kurallarına uygun sürmek (Yapılan araştırmalarda, sürekli ışık ve sirenlerle seyir yapıldığında ambulans kazalarının % 40 arttığı gösterilmiştir).
· Hastalık ya da kaza olaylarında, ambulansı emniyetli bir yere park etmek.
· Şayet olay yerinde polis varsa, olayla ilgili kısa bilgi alıp, gerekli uyarı ve önerileri göz önünde tutarak durumu değerlendirmek. Polis ve/veya diğer yetkililerin bulunduğu ortamda amirane tavır takınmaktan kaçınarak; ancak, onların da hastaya müdahale etmesine izin vermeden acil bakım vermek
· Eğer olay yerinde polis yoksa çevredeki kişilerden bilgi almak, onlardan trafiğin düzenlenmesinde yararlanmak (uyarı işaretlerinin yerleştirilmesi, yola dağılmış malzemelerin toplanması, kendisini ve hastayı korumak üzere trafiğin yönünü değiştirmek vb gibi).
· 2- TIBBİ DURUMU DEĞERLENDİRME AŞAMASINDA
· Sorunu saptamak ve değerlendirmek
· Hayati tehlike oluşturan durumlara öncelik vermek:soluk yolunu açmak, solunumun devamlılığını sağlamak, gerektiğinde TYD (CPR) uygulamak, kanamayı durdurmak, şoka karşı önlem almak, şok oluştuysa kontrol altına almak, kırıkları desteklemek (tespit etmek/atellemek, sabit halde tutmak için gerekli önlemleri almak), yaralara pansuman yapmak, gerektiğinde doğum yaptırmak, zehirlenme ve yanıklarda acil bakım vermek
· Hastanın, hastalık tanıtım kartı var mı araştırmak.
· Kurtarma çalışması öncesi hastaya acil bakımı başlatmak ve kurtarma görevlilerinin izin verdiği güvenlik sınırında bakımı devam ettirmek.
· Mümkün olduğunca hızlı çalışmak; ancak, gereksiz telaştan, dikkatsiz ve yanlış uygulamalardan kaçınmak
· Hastanın mahremiyetine saygı göstermek, hastayı meraklı bakışlardan korumak
· Soğukkanlılığını koruyarak, hastalık ve anksiyete nedeniyle tepkili davranış gösteren hastaya ve yanındaki kişilere, nazik ve profesyonelce davranmak.
· 3- HASTAYI KURTARMA VE HASTANEYE NAKİL İÇİN HAZIRLAMA AŞAMASINDA
· Eğer profesyonel kurtarma ekibi varsa, kurtarma ve çıkarma çalışmalarına karışmamak.
· Kurtarma çalışmalarından önce hayati tehlike oluşturan sorunları tespit etmek ve yaralanan kısımları immobilize etmek.
· Gerektiğinde haberleşme merkezi ile iletişim kurarak, itfaiye, kurtarma ekibi -malzemesi vb gereksinimleri istemek. Karmaşık çıkarma vakalarında, ambulansta gerekli malzeme yoksa veya kurtarma ekibi yoldaysa girişimde bulunmamak.
· Hastayı, yaralanmış kısımları en az zarar görecek şekilde çıkarmak. Çıkarma esnasında gerekli acil bakımı devam ettirmek.
· Çıkarma işlemi sonrası hastayı değerlendirerek, daha ileri acil bakıma gereksinimi olup olmadığını saptamak ve hastaneye nakil için hazırlamak (paketlemek).
Yaralanma (travma) olgularında gerektiğinde (ve sadece bu konuda eğitimli acil servis doktoru varsa) pnömatik anti şok giysisi (PAŞG) giydirmek, şişirmek, hastayı sırt tahtasına alarak sabitlemek (immobilize etmek).
AABT, en son bilgi ve becerilere sahip olmalıdır. Bunun için de bilgi ve becerilerini sürekli yenilemelidir. Yapılan araştırmalarla bilgiler ve uygulamalar sürekli değişiyor; okulda öğrenilen bilgi bazen mezuniyette güncelliğini yitirebiliyor. Bu nedenle, bilgi ve becerilerin sürekliğini sağlamak üzere, eğitim programları düzenlenmiştir.
· Bilgilerin tazelenmesi eğitimi: Bazı alanlarda, belirli aralıklarla, sertifikaların yenilenmesi şart koşulmuştur. Burada amaç, o alanda kazanılan bilgilerin güncelleştirilmesidir. Elbette ki, bilgi tazeleme eğitimi, temel eğitimi almış kişileri kapsadığından, kursun süresi de daha kısa olacaktır. Ve ilgili alanın özelliğine uygun olarak sertifika yenilenme süresi iki veya üç yılda bir olmaktadır. Amerika’da her yıl temel yaşam desteği sertifikasının yenilenmesi zorunludur...
· Sürekli (Hizmet içi) eğitim: Bu, AABT’nin eğitiminin tamamlayıcı kısmıdır. Okuldaki eğitimin tekrarı olmayıp, geliştirme amaçlı eğitimdir. Örnek : pediatri, travma becerileri veya araç kullanma teknikleri konusunda daha fazla bilgi edinmek istenildiğinde, eğitim programına başvurulur. Seminer, konferans, ders, video veya demonstrasyon yoluyla öğrenme gerçekleştirilir.
Kalite yönetimi, ATH içinde önemli bir oluşumdur. Sistemin gereksinim duyduğu düzeltmeleri tanımlamayı amaçlar ve kendini sürekli gözden geçirmeyi gerektirir. Bir kez sorun tanımlandığında, planlama ve uygulama aşamasına geçilir. İleride ortaya çıkan sorunlar olursa, yine aynı yollarla o sorun irdelenir. Kalite yönetimi halka en yüksek kalitede acil bakım vermeyi hedeflemektedir. Aşağıda kalite yönetimi sürecine bir örnek verilmiştir :
· Ambulans ekibi, görevinin bir parçası olarak aldığı çağrıları sürekli gözden geçirmektedir. Kalite Yönetimi Komitesi, bir ayın belirli bir döneminde gidilen travma vakalarını çağrı raporlarından incelemiş. Komite, ciddi travma çağrılarında, olay yerinde çok vakit harcandığını saptamıştır. Oysa, ciddi travmalarda yaralının vakit kaybedilmeden hastaneye taşınması gerekir; çünkü, hastaya alanda verilemeyen hastane tedavisi gereklidir .
· Kalite yönetimi komitesi bu durumu ortaya çıkarak, ambulansın ekip başının dikkatini çekmiştir. Ekip olağan aylık eğitimde hedefler geliştirir; travma hastasını kısa sürede hastaneye taşıyabilmek için, becerilerini geliştirme teknikleri üzerine çalışır. Bir yıl sonra, komite tarafından kriterler gözden geçirilir, saptanan eksiklikler eğitimle tamamlanır. Komite, çağrı raporlarını gözden geçirirken, ekibin tüm işlemleri adım adım ve en iyi şekilde uyguladığını saptar. Ekibe bu girişimlerinden ve başarılı sonuçlarından dolayı bir takdir mektubu gönderilir.
Bir Paramedik olarak, kalite yönetiminde, siz de söz sahibi olmalısınız. Kaliteli bakıma ulaşmak üzere çeşitli yollar vardır :
· Dikkatle yazılmış belgelerin saklanması: Çağrıların incelenmesi, ambulans ekibinin doldurduğu çağrı raporları ile mümkün olmaktadır. Eğer çağrı raporu eksik doldurulmuşsa, kalite yönetimi ekibinin çağrıları değerlendirilmesi zorlaşacaktır. Yasal bir sorun olduğunda, yanlış veya eksik doldurulmuş rapor, sorumlulukların yerine getirilmesinde şüphe uyandıracaktır. O nedenle, raporların temiz, doğru ve eksiksiz doldurulmasına özen gösterilmelidir.
· Kalite uygulamalarına katılım: Deneyim kazandığınızda, gönüllü olarak kalite yönetimi komitesinde çalışmak isteyeceksiniz. Kalite yönetiminde, her çağrının bir yeri olduğunu unutmayın. AABT bireysel olarak, her çağrıdan sonra olayı irdeleyerek, hangi işlemin daha iyi olduğunu, hangi işlemin nasıl daha iyi yapılabileceğini gözden geçirebilir. Doldurulan raporlar, dönüşte diğer AABT tarafından da gözden geçirilerek, doğruluğu ve eksiksiz olduğu doğrulanabilir.
· Hastalardan ve hastane personelinden geri bildirim almak: Bu, resmi yollardan sağlanabileceği gibi resmi olmayan yollarla da sağlanabilir. Çalıştığınız kurum bilgi toplayabilir. Hastane personelinin vereceği bilgi de, AABT’nin acil bakım becerilerini geliştirebilir.
· Malzemelerin kullanılabilir ve yeterli olması: Standardın altında, bozuk veya eksik bir malzeme ile kaliteli bakım vermek nasıl olanaksızsa, uygun olmayan veya iş görmeyen bir malzeme ile oksijen vermek ya da kardiyak defibrilasyon yapmak da olanaksızdır. AABT’nin bu gibi nedenlerle mesleğinin değerini düşürmesi hiç hoş karşılanmayacaktır. Bunu önlemenin yolu, malzemeleri düzenli denetlemek, yeterli ve kullanılabilir halde olmalarını sağlamaktır.
· Sürekli (hizmet içi) eğitim: Yıllar önce diploma almış ve hizmetiçi eğitim almamış bir AABT’nin, kaliteli acil bakım vermesi olanaksızdır. Nadiren kullanılan bir beceri, gittikçe kaybolur. Uygulamalar, daha öncede değinildiği gibi, değişebilir. Düzenli bir hizmetiçi eğitimle bu eksiklikler giderilebilir, aksi halde bakımın standart kalitesi sağlanamaz.
· Kalite yönetimi, en iyi bakımı vermeye olanak sağlar. Ancak, yüksek kalitenin sürekliliğini sağlamak, o kadar kolay değildir; bunun için sürekli dikkat, gurur ve sorumluluk gerekir. Kalite için çalışmak, hem verdiğiniz bireysel bakımın, hem birlikte çalıştığınız ekibin, hem de ATH’ nin standardını yükseltecektir.
Her ATH’ nin bir tıp merkezi vardır. Bu merkezde, acil hasta bakımında beklentileri en üst düzeyde karşılayacak tıbbi yönlendirmeden sorumlu bir doktor bulunur. Tıp merkezi, eğitimlerden ve protokol oluşturmaktan sorumludur.
PROTOKOL: olay yerinde verilecek acil bakımın her adımının ayrıntılı olarak sıralandığı; değişik durumlarda uygulanacak kuralların belirlendiği listedir.
Paramedik, doktorun hastane öncesi acil bakım ve acil ilaç uygulamaları için sorumluluğunu devrettiği kişidir. Diğer bir deyimle, protokoller çerçevesinde görevlendirdiği kişidir.
Doktor, bedensel olarak her çağrıda hazır bulunamayacağı için, ATH’ nde protokol adı verilen standartlar geliştirilmiştir. Ve çeşitli koşullarda uygulamaların nasıl yapılacağı belirtilmiştir. Örnek: Glukoz : tıbbi acil kapsamına giren diabet acilinde (hipoglisemik) kullanılabilmektedir. Glukozun hangi durumlarda hangi miktarda kullanılması gerektiği protokolde belirtilmişse, AABT doktorla iletişime geçmeden glukoz verebilir. Aksi durumda hızla gelişen hipoglisemi durumunda doktor ile iletişim kurup tedaviyi uygulayana kadar geçen süre, hasta için tehlikeli olabilir. Dolayısıyla, protokol kapsamı doğrultusunda AABT, doktor ile iletişim kurarak veya kurmadan tedaviyi uygulayabilir.
Eğer protokol oluşturulmamışsa, bazı becerilerin veya ilaçların uygulanabilmesi için mutlaka doktorla iletişim kurmak gerekir. Örneğin, aktif kömür, bazı zehirlenmelerde kullanılabilir ama, her durumda kullanılamaz. O nedenle, görevli doktorla hastanın durumu ve ilacın verilmesi tartışılmalıdır (konsülte edilmelidir). İletişim, çalışılan kurumun olanaklarına göre telsiz veya telefonla kurulabilir.
Çalıştığınız bölgenin ya da kurumun, protokolü veya bakım standardı var mı araştırın. Varolan protokole (bakım standardına) uyma yükümlüğünüz vardır. Aksi halde, çıkabilecek sorunlardan doğrudan siz sorumlu olursunuz.
Türkiye' de halihazırda 112 merkezlerde doktorlar görev yapmaktadır. ATH basamaklarından birçoğu oluşturulamamıştır. Haberleşme merkezlerinde hekimler çalışmaktadır. Haberleşme merkezleri henüz Kuzey Amerika, Kanada ve Avrupa' daki düzeylere ulaşamamıştır. Yine de gelişmeler ve çabalar takdire değer düzeydedir.
