Hazax Arşiv Siteniz - Tepkime Turleri

1. indirgenme-Yükseltgenme (Redoks) Tepkimeleri

Bu tepkimelerde elektron alış verişi sonucu atomların değerlikleri değişir. Yanma tepkimeleri, elementlerinden oluşum ve elementlerine ayrışma tepkimeleri, tek yer değiştirme tepkimeleri, aynı zamanda redoks tepkimesidir.

CH₄(g) + 2O₂(g) ===> CO₂(g) + 2H₂O(g)

Tepkimesi, metanın yanma tepkimesidir. Bu tepkimede O₂ nin değerliği sıfır, metandaki karbonun -4, hidrojenin +1’dir. Tepkime sonunda CO₂ deki karbonun değerliği +4, CO₂ ve H₂O’daki oksijenin değerliği, -2 dir. Kısacası tepkimede metan karbonu yükseltgenmiş (electron vermiş), oksjien ise indirgenmiştir (elektron almış).

N₂(g) + 3H₂(g) ===> 2NH₃(g)

Tepkimesi, amonyak bileşiğinin elementlerinden oluşumunu;

2H₂O(s) ===>2H₂(g) + O₂(g)

tepkimesi, suyun elementlerine ayrışmasını gösteren tepkimelerdir ve bu tepkimelerde de atomların değerlikleri değişmektedir.

Zn (k) + CuSO₄ (aq) ===> ZnSO₄(aq) + Cu(k)

Tepkimesi tek yer değiştirmeye örnektir (Asit-baz tepkimeleri ve çökelme tepkimeleri ise çift yer değiştirmeye örnek oluşturur).

Yanma Tepkimeleri

Yanma, bir maddenin ısı ve ışık çıkararak çok hızlı olarak oksijenle tepkimeye girmesidir. Kağıdın, kömürün, odunun, mumun, doğal gazın yanması gibi… Her yanma bir oksitlenmedir; ama her oksitlenme yanma değildir. Örneğin paslanmalar da oksitlenmedir ve bir tür yavaş yanma olarak belirtilebilir.

5.1 Örnek:

1. kükürt dioksit + oksijen ===> kükürt trioksit

2. magnezyum + oksijen ===> magnezyum oksit

3. metan (CH₄) + oksijen ===> karbon dioksit + su

4. propan (C₃H₈) + oksijen ===> karbon dioksit + su

5. etanol (C₂H₅OH ) + oksijen ===> karbon dioksit + su

6. glukoz (C₆H₁₂O₆) + oksijen ===> karbon dioksit + su

7. nitrometan (CH₃NO₂) + oksijen ===> karbon dioksit + azot dioksit + su

Çözüm: Verilen Tepkimelerin Denklemlerinin Simgilerle Yazımı

1. SO₂ + 1/2O₂ ===> SO₃ya da 2SO₂ + O₂ ===> 2SO₃

2. Mg + ½ O₂===> MgO ya da 2Mg + O₂===> 2MgO

CH₄ + 2O₂ ===> CO₂ + 2H₂O
C₃H₈ + 5O₂ ===> 3CO₂ + 4H₂O
C₂H₅OH +3O₂ ===> 2CO₂ + 3H₂O
C₆H₁₂O₆+6O₂ ===> 6CO₂ + 6H₂O
2CH₃NO₂+1/7O₂ ===> 2CO₂ + 3H₂O+2NO₂

5.2 Örnek:

2H₂ (g) + O₂ (g) ===>2H₂O(s)

tepkimesi hangi biçimlerde adlandırılabilir?

Çözüm

Verilen tepkime öncelikle suyun elementlerinden oluşum (sentez) tepkimesidir. Yani iki elementten bir bileşik oluşmaktadır. Buna bağlı olarak tepkime, ‘hidrojenin yanma tepkimesi’ olarak da belirtilebilir. Yanma tepkimeleri, aynı zamanda redoks tepkimeleridir: Bu tepkimede hidrojen ve oksijen atomlarının başlangıçtaki değerlikleri sıfır olduğu halde bileşikteki değerlikleri sıfır değildir. Yani atomların değerliği değişmektedir.

5.3 Örnek:

Alüminyum metali, bakır sülfat çözeltisinden bakır metalini açığa çıkarır. Tepkimenin denkleştirilmiş şekli aşağıdaki gibidir:

2Al(k) + 3CuSO₄(aq) ===> Al₂(SO₄)₃ + 3Cu(k)

Tepkimeyi yorumlayınız.

Çözüm

Bir kere tepkimede Al atomları ile Cu atomları yer değiştirmektedir. Buna gore tepkime tek yer değiştirme örneğidir. Öte yandan Alüminyum atomunun değerliği sıfırdır; buna karşın alüminyum sülfatta +3 yüklü alüminyum iyonları vardır. Yine bakır sülfatta bakır iyonları +2 yüklü (sülfat iyonlarının da -2 yüklü olduğunu anımsayınız) iken sonuçta sıfır değerlikli olmaktadır. Kısacası tepkime bir redoks tepkimesidir.

2. Asit ve Baz Tepkimeleri:

Bu tepkimeler, asit-baz, metal- asit, metal oksit-asit, metal oksit-ametal oksit tepkimelerini içerir. Bu tepkimeler sonucunda bir tuzun yanısıra su ya da hidrojen gazı açığa çıkar. Asitler ve bazları, ileride daha ayrıntısıyla inceleyeceğiz.

Asit adını alan bileşikler HX ile simgeleyebileceğimiz, moleküler yapılı bileşiklerdir.HCl, HBr, HNO₃, H₂SO₄, CH₃COOH gibi.

Halojen asitlerinde özel adlandırma olduğunu anımsatalım:

Hidroflorik asit = hidrojen florürün (HF) sulu çözeltisi

Hidroklorik asit = hidrojen klorürün (HCl) sulu çözeltisi

Hidrobromik asit = hidrojen bromürün (HBr) sulu çözeltisi

Hidroiyodik asit = hidrojen iyodürün (HI) sulu çözeltisi

Nitrik asit (HNO₃), sülfürik asit(H₂SO₄), asetik asit (etanoik asit): CH₃COOH

Baz deyince öncelikle metal hidroksitler akla gelir (Baz kavramının daha geniş olduğunu ileride inceleyeceğiz). En önemli bazlar alkali ve toprak alkali metallerin oksit ve hidroksitleridir (Berilyumunkiler hariç).

Sodyum hidroksit, NaOH; potasyum hidroksit, KOH; baryum hidroksit, Ba(OH)₂,stronsiyum hidroksit, Sr(OH)₂gibi…

Tuz, bir metal iyonu ya da amonyum iyonu ile bir asit kökünden oluşan iyonik bağlı bileşiklerin genel adıdır. Asiti HX ile gösterirsek buradaki X (iyonu), asit köküdür. Buna gore NaCl, BaCl₂, NH₄Br, MgCO₃, BaSO4, Mg(NO₃)₂ bileşikleri birer tuzdur.Tuzların tümü, saf iken oda koşullarında katı durumdadır.

5.4 Örnek:

Aşağıdaki tepkimelerin denklemlerini simgeleriyle yazınız:

1. magnezyum + hidroklorik asit ===> magnezyum klorür + hidrojen gazı

2. çinko oksit + sülfürik asit ===> çinko sülfat + su

3. kalsiyum oksit + nitrik asit ===> kalsiyum nitrat + su

4. bakır(II) karbonat + sülfürik asit ===> bakır(II) sulfat + su + karbon dioksit

5. kalsiyum hidroksit + hidroklorik asit ===> kalsiyum klorür + su

6. magnezyum oksit + nitrik acit ===> magnezyum nitrat + su

7. çinko + sulfürik asit ===> çinko sulfat + hidrojen

8. magnezyum hidroksit + hidroklorik asit ===> magnezyum klorür + su

9. magnezyum karbonat + hidroklorik asit ===> magnezyum klorür + su + karbon dioksit

10. magnezyum hidroksit + sülfürik asit ===> magnezyum sülfat + su

11. bakır(II) oksit + nitrik asit ===> bakır(II) nitrot + su

12. çinko + hidroklorik asit ===> çinko klorür + hidrojen

13. magnezyum oksit + sülfürik asit ===> magnezyum sülfat + su

14. magnezyum karbonat + sülfürik asit ===> magnezyum sülfat + su + karbon dioksit

15. çinko hidroksit + hidroklorik asit ===> çinko klorür + su

16. magnezyum + sülfürik asit ===>magnezyum sülfat + hidrojen

17. çinko oksit + hidroklorik asit ===> çinko klorür + su

18. bakır(II) karbonat + hidroklorik asit ===> bakır(II) klorür + su + karbon dioksit

19. kalsiyum hidroksit + sülfürik asit ===> kalsiyum sülfat + su

20. alümniyum + hidroklorik asit ===> alüminyum klorür + hidrojen

21. bakır(II) oksit + sülfürik asit ===> bakır(II) sülfat + su

22. çinko karbonat + sülfürik asit ===> çinko sülfat + su + karbon dioksit

23. magnezyum + nitrik asit ===> magnezyum nitrat + hidrojen

24. sodium hidroksit + hidroklorik asit ===> sodium klorür + su

25. alüminyum + sülfürik asit ===> alüminyum sülfat + hidrojen

26. magnezyum oksit + hidroklorik asit ===> magnezyum klorür + su

27. sodium karbonat + hidroklorik asit ===> sodium klorür + su + karbon dioksit

28. sodyum hidroksit + sülfürik asit ===> sodyum sülfat + su

29. demir + hidroklorik asit ===> demir (II) klorür + hidrojen

30. demir + sülfürik asit ===> demir (II) sülfat + hidrojen

31. amonyak + nitrik asit ===> amonyum nitrat

32. sodium karbonat + sülfürik asit ===> sodium sülfat + su + karbon dioksit

33. çinko hidroksit + hidroklorik asit ===> çinko klorür + su

34. magnezyum hidroksit + hidroklorik asit ===> magnezyum klorür + su

35. çinko karbonat + hidroklorik asit ===> çinko klorür + su + karbon dioksit

36. sodyum hidrojenkarbonat + hidroklorik asit ===> sodyum klorür + su + karbon dioksit

37. amonyak + hidroklorik asit ===> amonyum klorür

38. amonyak + sulfuric asit ===> amonyum sülfat

39. asetik asit + kalsiyum ===> kalsiyum asetat + hidrojen

40. kalsiyum karbonat + nitrik asit ===> kalcium nitrat +su + karbon dioksit

41. sodyum hidroksit + asetik asit ===> sodyum asetat + su

42. magnezyum hidroksit + asetik asit ===> magnezyum asetat + su

Çözüm: Verilen Tepkimelerin Kimyasal Simgeleriyle Yazımı

1. Mg(k) + 2HCl(aq) ===> MgCl2(aq) + H2(g)

2. ZnO(k) + H2SO4(aq) ===> ZnSO4(aq) + H2O(s)

3. CaO(k) + 2HNO3(aq) ===> Ca(NO3)2(aq) + H2O(l)

4. CuCO3(k) + H2SO4(aq) ===> CuSO4(aq) + H2O(l) + CO2(g)

5. Ca(OH)2(k) + 2HCl(aq) ===> CaCl2(aq) + 2H2O(l)

6. Zn(k) + H2SO4(aq) ===> ZnSO4(aq) + H2(g)

7. NH3(aq) + HNO3(aq) ===> NH4NO3(aq)

8. CuO(k) + 2HCl(aq) ===> CuCl2(aq) + H2O(s)

9. MgCO3(k) + 2HCl(aq) ===> MgCl2(aq) + H2O(s) + CO2(g)

10. Mg(OH)2(k) + H2SO4(aq) ===> MgSO4(aq) + 2H2O(s)

11. CuO(k) + 2HNO3(aq) ==> Cu(NO3)2(aq) + H2O(s)

12. Zn(k) + 2HCl(aq) ===> ZnCl2(aq) + H2(g)

13. MgO(k) + H2SO4(aq) ===> MgSO4(aq) + H2O(s)

14. MgCO3(k) + H2SO4(aq) ===>MgSO4(aq) + H2O(s) + CO2(g)

15. Zn(OH)2(k) + 2HCl(aq) ===> ZnCl2(aq) + 2H2O(s)

16. Mg(k) + H2SO4(aq) ===> MgSO4(aq) + H2(g)

17. ZnO(k) + 2HCl(aq) ===> ZnCl2(aq) + H2O(s)

18. CuCO3(k) + 2HCl(aq) ===> CuCl2(aq) + H2O(s) + CO2(g)

19. Ca(OH)2(k) + H2SO4(aq) ===> CaSO4(aq) + 2H2O(s)

20. 2Al(k) + 6HCl(aq) ===> 2AlCl3(aq) + 3H2(g)

21. CuO(s) + H2SO4(aq) ===> CuSO4(aq) + H2O(s)

22. ZnCO3(s) + H2SO4(aq) ===> ZnSO4(aq)+ H2O(s) + CO2(g)

23. Mg(s) + 2HNO3(aq) ===> Mg(NO3)2(aq) + H2(g)

24. NaOH(aq) + HCl(aq) ===> NaCl(aq) + H2O(s)

25. 2Al(k) + 3H2SO4(aq) ===> Al2(SO4)3(aq) + 3H2(g)

26. MgO(k) + 2HCl(aq) ===> MgCl2(aq) + H2O(s)

27. Na2CO3(aq) + 2HCl(aq) ===> 2NaCl(aq) + H2O(s) + CO2(g)

28. 2NaOH(aq) + H2SO4(aq) ===> Na2SO4(aq) + 2H2O(s)

29. Fe(k) + 2HCl(aq) ===> FeCl2(aq) + H2(g)

30. Fe(k) + H2SO4(aq) ===> FeSO4(aq) + H2(g)

31. NH3(aq) + HNO3(aq) ===> NH4NO3(aq)

32. Na2CO3(aq) + H2SO4(aq) ===> Na2SO4(aq) + H2O(s) + CO2(g)

33. Zn(OH)2(k) + 2HCl(aq) ===> ZnCl2(aq) + 2H2O(s)

34. Mg(OH)2(k) + 2HCl(aq) ===> MgCl2(aq) + 2H2O(s)

35. ZnCO3(k) + 2HCl(aq) ===> ZnCl2(aq)+ H2O(s) + CO2(g)

36. NaHCO3(k) + HCl(aq) ===> NaCl(aq) + H2O(s) + CO2(g)

37. NH3(aq) + HCl(aq) ===> NH4Cl(aq)

38. 2NH3(aq) + H2SO4(aq) ===> (NH4)2SO4(aq)

39. 2CH3COOH(aq)+ Ca (k)===> (CH3COO)2Ca(aq)+ H2(g)

40. CaCO3(aq)+ 2CH3COOH(k)===> (CH3COO)2Ca (aq)+H2O (s) + CO2 (g)

41. NaOH(aq) + CH3COOH (aq) ===> CH3COONa (aq) + H2O(s)

42. Mg(OH)2 (k) + 2CH3COOH (aq) ===> (CH3COO)2Mg (aq) + 2H2O (s)

3. Çökelme Tepkimeleri:

Asit-baz tepkimeleri ve redoks tepkimelerinin çoğunluğu gibi çökelme tepkimeleri de sulu çözeltideki tepkimelerdendir. Sodyum klorürün sulu çözeltisi ile gümüş nitratın sulu çözeltisi karıştırılırsa, beyaz peynir görünümünde bir çökelme gözlenir. Çökeltiyi oluşturan madde gümüş klorürdür. Gümüş klorür suda az çözündüğü için iyonları (gümüş ve klor iyonları) buluşunca hemen çökelme gözlenir. Bu tepkimenin denklemi şöyledir:

AgNO₃ (aq) + NaCl (aq) ===> AgCl (k) + NaNO₃ (aq)

Tepkimenin üzerinde düşündüğümüz zaman şu sonuçlara varabiliriz:

Birinci olarak çökelme tepkimesi, çift yer değiştirme tepkimesidir. Gümüş nitrat ve sodium klorür maddeleri eş değiştirmektedir!

İkinci olarak, gümüş nitrat, sodium klorür ve sodium nitrat maddeleri suda çok çözünen maddelerdir. Yani bu maddelerin iyonları, suda yüzmektedir. Gümüş klorür kolayca çöktüğüne gore onun iyonları arasındaki çekim kuvveti ötekilere gore fazla olmalıdır.

Üçüncü olarak, bu örneğin çökelen iyonları gümüş ve klor iyonları olduğuna gore yukarıdaki tepkime şöyle de yazılabilir:

Ag⁺(aq)+ NO₃^-(aq)+ Na⁺(aq)+Cl^-(aq)===>AgCl(k)+ Na⁺(aq)+ NO₃^-(aq)

İşte bu noktada yeni bir kavramla tanışıyoruz: net iyon denklemi

Burada gümüş nitrat yerine gümüş florür ya da sodium klorür yerine potasyum klorür de kullanabilirdik. Sonuçta buluşan ve çökelen iyon çifti gümüş ve klordür. Bunun için yukarıdaki çökelme tepkimesinin net iyon denklemi şöyledir:

Ag⁺(aq)+ Cl^-(aq) ===> AgCl (k)

5.5 Örnek:

Baryum klorür çözeltisiyle sodium sülfat çözeltisi karıştırıldığında barium sülfatın çökeldiği gözleniyor. Buna gore tepkimenin net iyon denklemini yazınız.

Çözüm

Baryum klorür + sodium sülfat ===> baryum sülfat + sodium klorür

BaCl₂(aq) + Na₂SO₄(aq) ===> BaSO₄(k) + 2NaCl(aq)

Baryum ve sülfat iyonları çökeldiğine gore net iyon denklemi bu iyonları içermelidir.

Net iyon denklemi:

Ba⁺²⁽aq) + SO₄^-2(aq) ===> BaSO₄(aq)