8.ANLATIM TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

Her anlatım bir bütündür. Dil bilgisi kuralları ve anlam ilişkisi ile birbirine bağlanan cümle ve paragraf adlı birimlerden oluşur.

Cümle: Paragrafı bir düşünceyle ilgili cümleler topluluğu olarak da tanımlaya¬biliriz. Bu yönüyle paragraftaki cümlelerin birbirleriyle anlamca bir ilişki kurması, bir bütünlük yaratması gerekir. Bunu da cümle sağlar. Her cümle kendinden önceki cümleye dil ve düşünce yönlerinden iyice bağlanmalıdır. Cümleler arasında doğal geçişler kurulmalı, boşluklar bırakılmamalıdır. Anlatımımızın etkisini artırmada da bağlantı büyük önem taşır. Bu bağlantılardan yoksun paragraflarla kurulmuş bir yapı malzemesi eksik konulmuş bir inşaattan farksızdır.

Paragraf: Kimi paragraflar yazıdaki yerlerine ve görevlerine göre değişik özellikler taşırlar.

Giriş Paragrafı: Yazımızın ne ile ilgili olduğunu, yazımızda hangi sorunun ortaya atıldığını, bunu hangi görüş açısından ele alacağımızı giriş paragrafı gösterir.

Hikâyeci Kenan Hulusi’nin Miras Keçe adlı hikâyesinin giriş paragrafı şöyledir:

“Biz insanlar, şu etrafımızdaki cansız şeyler için ne biliyoruz? Yatak odalarımızın bir tarafında yahut başucumuzda duran şu komodin, içinde yattığımız şu karyola, üzerinde yemek yediğimiz masalar, duvardaki bir çerçeve, hülasa evimizi teşkil eden bütün bu şeyler hakkında bilgilerimizin derecesi nedir? Galiba koca bir sıfır.”

Kenan Hulusi, bu hikâyesinde değeri bilinmeyen şeylerin aslında ne kadar değerli olabileceklerini anlatmaktadır. Hikâyenin ana fikri daha birinci paragrafta ortaya konulmuştur.

Hangi konuyu açıklayacağım, neyi açıklayacağım sorusunun karşılığı konu / giriş cümlesinde belirtilir.

Gelişme Paragrafı: Girişten sonra gelen ve onu açıklayan, örneklendiren cümlelerin yer aldığı paragraftır. Açıklama, benzerliklerden, örneklerden, karşıtlıklardan, çelişkilerden, atasözleri ve özdeyişlerden, fıkra, anı, fabl gibi... kısa yazı türlerinden yararlanılarak yapılır. Konu somutlaştırılır. Uzun paragraflardan olabildiğince kaçınılmalıdır. Cümlelerin ve paragrafın kısa olmasına özen gösterilmelidir:

Eski terimler olarak nazım ve nesir; şimdi bunların yerini tutan ve yaklaşık aynı anlamlarda kullanılan şiir ve düz yazı anlatımın iki yoludur.

Düz yazıda yazarın cümleler, paragraflar, düzen, açıklık, akıcılık, duruluk, yalınlık gibi nitelikler önem vermesi gereken konulardır.

Anlatım biçimi bir yazının içindeki bir ya da birçok değişik anlatıştan her birine verilen addır. Bu bildiklerimizi bildirme / açıklama / yorumlama (yansıtma);iki kişinin karşılıklı konuşması; bir olayın öykülenmesi; bir yerin, tabiatın, kişinin betimlenmesi; herhangi bir konunun tartışılması ya da iyi / kötü, doğru / yanlış yanlarının değerlendirilmesi demek olan eleştirme yapılması biçiminde olabilir.

Eserler, yazıldıkları türler belirlenirken bu yönlerden biriyle de nitelenebilirler: Lirik, epik şiir, töresel hikâye, romantik oyun gibi.

Yazılı anlatımda yapılan en büyük yanlışlıklardan birisi konuyu sınırlamamaktır. Konu yazılmadan önce mutlaka sınırlandırılmalıdır.

Yazmaya başlamadan önce konuyu netleştirmemiz, söyleyeceklerimizi tespit etmemiz, güçlü bir omurga oluşturmamız, bir soruyla giriş yapmamız, betimlemelerden yararlanmamız, küçük bir hikâyeye değinmemiz, paragraf konusunda dikkatli olmamız, tanık göstermemiz konularında özenli olmalıyız.

İletişimde anlatıcıyla anlatım arasındaki ilişki her zaman etkileyicidir.

Anlatımın özellikleri içinde en başta gelenlerden biri de düşüncelerin, duyguların açık bir biçimde ifade edilmesidir.

İyi düzenlenmiş bir metinde her paragraf bir düşünce birimidir. Metinde ne kadar paragraf varsa o kadar da düşünce var demektir. Her paragraf giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşur.

Kullandığımız anlatım biçimleri yazı içinde karışık bir hâlde bulunur. Yazar bu süreçte yeri geldikçe bunlardan birini ya da birkaçına başvurur.