HAC İBADETİ DERS NOTU Yazan Yaşar Çıraklı Genellikle tek Tanrılı dinlerde kutsal olarak tanınan yerlerin, o dinden olanlarca yılın belli aylarında ziyaret edilmesine hac denir, dinimizde hac ibadeti, İslam dini-ne inanan insanların, yılda bir defa belli bir yer ve zamanda birlikte ibadet etmesi anlamına gelir Hac, dinimizin en temel ibadetlerinden birisidir Allah'ın Evi'ni ziyaret anlamındaki bir ibadet, dinler tarihinde hemen hemen sadece İslam dininde mevcuttur Zengin olan bütün Müslümanlara hayatta bir kere olmak üzere hac, dinî bir görevdir 11 Hac Nedir ve Niçin Yapılır? Hac ibadeti, İslamın beşinci şartını oluşturur Hem bedenle hem de mal île yapı¬lan bir ibadettir Bir Müslümanın, Kabe'yi ve onun etrafındaki kutsal yerleri usulüne uygun şekilde, belli günlerde ziyaret ederek, dinî görevleri yerine getirmesi demektir Kısaca hac, "İhrama girerek yılın belli günlerinde, Arafat'ta vakfe yapmak ve Kabe'yi ta¬vaf etmektir" İnsanlar hacda Allah'a şükür ve dua ederler, birbirleriyle bilgi ve duygu alışveri-şinde bulunurlar Hac, aynı zamanda, bilgilenme manasına da gelir Hac ibadetini yerine getiren Müslümanlar, yeni bilgiler ve güzel duygular kazanarak memleketle-rine dönerler 12 Hac Kimlere Farzdır? Hac, İslamın temel şartlarından birisidir Hacca gitmek için şu şartların bulunması gerekir: a Ergin, akıllı, hür ve Müslüman olmak b Hacdan dönünceye kadar kendisinin ve ailesini bütün ihtiyaçlarım karşılamış olmak c Hac masraflarım karşılayacak kadar zengin olmak ç Yolun güvenli olduğundan emin olmak (Yolda bulaşıcı hastalık ve savaşın ol-maması gerekir) :- d Hastalık ve tutukluluk gibi hacca gitmeye engel bir durumda olmamak gerekir Bu şartları taşıyan insanlara hacca gitmek farz olur 13 Hac ile İlgili Kavramlar (ihram, Tavaf, Sa'y, Vakfe) a ihram: İhram, erkekler için, vücudun belden itibaren alt kısmına sarılan uzunca bir peştamal ve sırla alınan büyükçe bir havludan ibarettir Kadınların ihramı, uzunca bir entaridir Hac için ihrama giren kimsenin bazı işleri yapması yasaktır Örneğin; ihramlı kimse için avlanmak, tıraş olmak, otları koparmak, tırnak kesmek, cinsî yakınlıkta bulunmak ve kavga etmek gibi işler yasaktır b Tavaf: Tavaf; bir şeyin etrafında dolaşmak, dönmek gibi anlamlara gelir Belli dualar okunmak ve usutüne uygun olarak Kabe etrafında yedi kez dönmektir Kurban Bayramının ilk üç gününde Kabe'yi tavaf etmek farzdır c Sa'y: Sa'y; koşmak, çaba göstermek gibi anlamlara gelir Hac ile ilgili bir terim olarak anlamı şudur: Kabe'nin doğu tarafında bulunan Sata ve Merve adlı iki tepe arasında, yedi defa gidip gelmektir d Vakfe: Vakfe, durmak anlamına gelir Hacda Arafat ve Müzdelife denilen yer¬lerde belirli zamanlarda bir süre kalmaktır İhrama girmek, vakfe yapmak ve Kabe'yi tavaf etmek, haccin farzlarıdır 14 Hac ile ilgili Mekanlar 141 Kabe: Kabe; Mekke'de "Mescid-i Haram" denilen caminin ortasında, yak¬laşık 13 m yüksekliğinde, 12 m eninde ve 11 m genişliğinde taştan yapılmış dört köşe bir binadır Kabe, Hz İbrahim ve oğlu Hz İsmail tarafından, Allah'a ibadet olunmak üzere yeryüzünde ilk yapılan binadır Haccin sebebi ve namazlarda kıble olarak yöneldiğimiz bu binanın üzeri, her sene hac mevsiminde yenilenen siyah bir örtü ile örtülür Kabe, İslam dünyasının merkezi ve tevhit inancının bir sembolüdür Bu sembol, bütün Müslümanların bir tek Allah'a ibadet ettiklerini ifade eder Dünya¬nın her yerinde Müslümanların namaz kılarken Kabe'ye dönmeleri, onların yön bir-liğini de sağlar Yön birliğine sahip olanlar, daha kolaş anlaşır ve kaynaşırlar 142 Safa ve Merve: Mekke'de Mescid-i Haram Camisinin doğusunda yaklaşık 350 m aralıklı iki tepedir Güneydeki Sata, kuzeydeki ise Merve'dir Sa'y, bu iki te¬pe arasında yapılır 143 Arafat Dağı: Mekke'nin yaklaşık 25 km güney doğusunda bir bölgenin adı¬dır Haccin farzlarından biri olan vakfe, burada yapılır 144 Müzdelife ve Mina: Müzdelife, Mekke'de Arafat ile Mina arasında bir böl¬genin adıdır Müzdelife'de vakfe yapmak vaciptir Mina, Müzdelife ile Mekke arasın¬da bir bölgenin adıdır Büyük, orta ve küçük cemreler buradadır Şeytan taşlama burada yapılır Hac ile ilgili kurbanlar da genellikle burada kesilir 15 Hac Nasıl Yapılır? Hacca gitmeye karar veren insan, yola çıkmadan önce, varsa borçlarım öder, hak sahipleri ile helalleşir Yolculukta ve hac ibadeti boyunca başkalarım incitecek kötü söz ve davranışlardan sakınır ihrama girme yerine gelindiğinde ihrama girilir Mekke'ye varılınca gusül yapılır veya abdest alınır Sonra Harem'e gidilerek Kabe'nin etrafında tavaf yapılır Ardın-dan iki rekat tavaf namazı kılınır Sonra Safa ve Merve arasında usulüne uygun olarak sa'y yapılır Arefeden bir gün önce Arafat'a çıkılır Arefe günü güneş batıncaya kadar Ara¬fat'ta kalınır Burada cemaatle birlikte öğle ile ikindi namazları aynı anda kılınır Öğ¬leden sonra vakfe yapılır Güneş battıktan sonra akşam namazı kılınmadan Müzde-life'ye hareket edilir Müzdelife'de akşam ve yatsı namazları, cemaatle yatsı vaktin-de birlikte kılınır Bayram sabahı, sabah namazı erken kılınarak, "Müzdelife vakfesi" yapılır Hava aydınlandıktan sonra Mina'ya hareket edilir Bayramın birinci günü Mina'da sırasıyla; akabe cemresine taş atılır, saçlar tıraş edilerek ihramdan çıkılır Mekke'ye gidilerek farz olan tavaf yapılır Bayramın ikinci günü sırasıyla; küçük, orta ve akabe cemrelerine taş atılır Bay¬ramın birinci günü farz olan tavafı yapamamış olanlar bayramın ikinci gününde ya¬parlar Bayramın üçüncü günü yine küçük, orta ve akabe cemrelerine taş atılır, Mi-na'dan Mekke'ye dönülünce veda tavafı yapılarak hac ibadeti tamamlanmış olur 16 Umre Umre, hac ibadeti yaparken ziyaret edilen yerleri ziyaret etmektir Belirli bir za¬manı yoktur Tavaf etmek, sa'y yapmak ve tıraş olmaktan ibarettir Umre yapmak sünnettir Arefe ve onu izleyen Kurban Bayrami'nın dört gününün dışında her zaman umre yapılabilir Umre yapmak isteyen kimse, ihrama girilmesi gereken yerde umre yapmaya niyet ederek ihrama girer Mekke'ye varınca Ka¬be'nin etrafında umre tavafım yapar Tavaf bitince iki rekat "tavaf namazı" kılar Da¬ha sonra Safa ile Merve arasında umrenin sa'yını yapar Sa'yı bitirince tıraş olur ve ihramdan çıkar 17 Medine'yi ve Mescidi Nebiyi Ziyaret: Medine'nin İslam tarihinde çok önemli bir yeri vardır Müslümanların hafızasında Medine denilince peygamberimizi ve yakın arkadaşlarım bağrına basan bir şehir ve şehir halkı canlanır Dolayısıyla Medine, peygamberimizin hicret ettiği ve hicretten sonra yurt edindiği bir şehirdir Peygamberimizin yakın arkadaşlarıyla en sıkıntılı günlerini yaşadığı bu şehrin Müslümanlar için çok özel bir anlamı vardır Hayatta iken Peygamberimizi görememiş Müslümanlar, Medine'de onun kabrin! ziyaret ederek, yaklaşık bin beşyüz yıllık bir tarihi ve tarihî olayları hatırlama imka¬nı bulurlar Bu olaylardan dersler çıkartırlar Bir tarihe mensup olma bilincine sahip olarak imanlarım canlı ve dinamik hale getirirler Bu sebepten hac ibadetim yapan her Müslüman'ın, hacdan önce veya sonra Medine'ye uğraması, Medine'de bulu¬nan Mescidi Nebiyi ziyaret etmesi, güzel görülmüştür 18 Haccin İnsan Davranışları Üzerindeki Etkisi: Hacca gidecek Müslümanlar, memleketlerinden hac için hareket etmeden önce, küslerle barışır, hak sahipleriyle helalleşirler Böylece hac, insanlar arasında bir ba¬rış ortamı oluşmasına daha işin basında önemli bir katkı sağlar Hac ibadeti İslam ahlakında yer alan eşlilik ilkesin! en güzel şekilde simgeler Fakir, zengin farkı gözetmeksizin Müslümanlar arasında gerçek bir eşitlik ve kar¬deşlik kurar Hiç kimsenin kendisin! öbür kardeşinden üstün görme durumu söz konuşu olamaz Böyle bir durum, insana mahşer gününü hatırlatır Bunlar insanın dav-ranışlarına da olumlu yönde etki eder Hac ibadeti, aynı zamanda insanın bilgi ve görgüsünü artırır, zorluklara karşı da¬yanma alışkanlığı kazandırır Mala olan bağımlılığı azaltır; fakirlere, yoksullara kar¬şı merhamet ve yardım duygularının gelişmesine sebep olur Hac ibadeti, hem insan sağlığının hem de mal varlığının bir şükran ifadesidir İh-rama bürünmekle insan, orada eşitliğin zirvesini yaşar Arafat, kişinin bütün dünye¬vî, istek ve arzularım n yok elmasım sembolize eder Hacda kurban kesmek, insa¬nın nefsini saran bütün kötü duyguları söküp atmayı; şeytan taşlamak, bütün fena¬lıklardan sıyrılıp tertemiz olarak Allah'ın af ve bağışına sığınmayı simgeler Irkları, renkleri, dilleri ve kültürleri farklı Müslümanların orada tanışıp kaynaşmaları, İslam kardeşliğin! gösteren en ulvî bir manzaradır 2 KURBAN İBADETİ * Kurban kelimesi, dinin bir buyruğunu ya da bir adağı yerine getirmek için kesilen hayvan anlamına gelir Dinî bir terim olarak Allah'a yakınlaşmak, onun rızasın) ka¬zanmak için belli nitelikte bir hayvan kesmek demektir Kesilmek için hazırlanan hayvana da "kurbanlık" denir Kurban; deve, sığır, koyun, keçi gibi hayvanlardan kesilir Bu hayvanların kurban edilebilmeleri için şu özellikleri taşımaları gerekir: a Deve beş yaşım doldurmuş olmalıdır b Büyük baş hayvanlar iki yaşım doldurmuş olmalıdır c Küçük baş hayvanların da bir yaşım doldurmuş olmaları gerekir Bir yaşım dol¬durmadığı halde annesinin büyüklüğüne ulaşan, gösterişli kuzu ve oğlaklar kurban edilebilir Bir koyun veya keçiyi ancak bir kişi kurban edebilir Fakat büyükbaş hayvanlar ile deve yedi kişiye kadar ortaklaşa kurban edilebilir 21 Dinlerde Kurban: Bütün ilahi dinlerde kurban ibadeti vardır Tevrat'ta kurbandan sıkça bahsedilir Burada neyin, ne zaman ve nasıl kurban edileceği; kurbanın etinden diğer kısımlarına kadar ne işlemlere tabi tutulacağı ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır ' Hristiyanlıkta Hz İsa'nın insanlık için kendisini kurban etmesi fikri vardır Onlara göre İsa son kurbandır Hz İsa ile ilgili Yuhanna İncili'nde şöyle denilir: "İşte, dünyanın günahım ortadan kaldıran Tanrı kuzusu!"1 Son ilahî din olan İslam dininde de kurban ibadeti vardır Kuranıkerim'de şöyle buyurulur: "Biz her ümmet için, Allah'ın kendilerine rızk olarak verdiği kurbanlık hayvanla¬rın üzerlerine onun adım anarak kurban kesmeyi meşru kıldık" 2 22 Hz ibrahim ve Kurban: Dinimizdeki şekliyle kurban ibadetinin tarihi, Hz İbrahim'e dayanır Bu konu, Kuranıkerim'de saffat suresinin 100 ile 111ci ayetleri arasında açıklığa kavuşturulmuştur Bu ayetlerde anlatılanların özeti şöyledir: Hz İbrahim, bir oğlu olursa Allah yolunda kurban edeceğine söz vermişti Ara¬dan uzun zaman geçtikten sonra oğulları olmuş ama o, verdiği sözü unutmuştu Rü-yasında, kendisini oğlunu kurban ediyor görünce, adağım hatırlamıştır Konuyu oğlu İsmail'e açtı, oğlu büyük bir teslimiyet gösterdi Bunun üzerine verdiği sözü yeri¬ne getirmek üzere onu kesmeyi denedi Ancak Yüce Allah tarafından engellendi Kendisine Cebrail vasıtasıyla insan yerine koyunun kurban edileceği bildirildi Hz İsmail'in yerine bir koyunun kurban edilmesinin emredilmiş olması, insanlık tarihi için çok önemli bir olaydır Allah, insanları Hz İbrahim aracılığı ile insan kur¬ban etmekten korumuş olmasaydı, bugün belki de "insan kurban etmek" gibi kor¬kunç bir gelenek devam edecekti 23 Kurban Nasıl Kesilir? Kurban kesme günleri, bayram namazı kılınan yerlerde namazdan sonra olmak üzere bayramın ilk üç günüdür Arefe günü veya bayramın ilk üç gününden sonra kurban kesmek dinen mümkün değildir Kurbanlık hayvan, kesileceği yere incitilmeden getirilmelidir Keserken yönü kıb-leye döndürülmeli, "Bismillah! Allahü Ekber" diyerek eziyet etmeden kesilmelidir Kurbanda esas olan, Allah için malından özveride bulunmaktır Çünkü kurbanın eti ve kanı Allah'a ulaşmaz Allah'a ulaşan insanların takvasıdır 3 Kurban eti genel olarak üçe ayrılır: Üçte biri eve bırakılır; üçte biri eş, dost ve ak-rabalara ikram edilir; geri kalan üçte biri ise yoksullara verilir Ailesi kalabalık olan¬lar, kurban etini hiç dağıtmayabilirler Kurban etine muhtaç olmayanlar ise, hepsini dağıtabilirler 24 Kurban, Allah'a Yakınlaşmanın Bir Aracıdır: İbadet, insanın Allah'a yakınlaşmasını sağlar Yaptığı ibadetler ile insan, Allah'ın rızasını, hoşnutluğunu kazanmaya çalışır İYuhanna, 1/29 2 22 Hac, 34-35 3 22 Hac, 37 Kurban da insanın Allah'a yakınlık sağlamak üzere yaptığı bir ibadettir İnsan bu dinî görevi yerine getirmekle, Hz İbrahim gibi Allah'a ve onun emirlerine olan bağ¬lılığım göstermiş olur 25 Kurban, insanlar Arasında Dayanışmayı Sağlar İslam'ın en önemli sosyal yardımlaşma ve dayanışma vasıtalarından birisi de kurbandır Her gün yeryüzünde binlerce hayvan kesilir Kesilen bu hayvanlardan çoğunlukla parası olan kimseler yararlanır Oysa kurban bayramında, bir dinî göre¬vi yerine getirmek niyetiyle kesilen kurbanlardan, daha çok yoksullar ve hayır ku¬rumları yararlanır Kurban toplumsal dayanışmayı yeniler İnsanlar arasındaki birlikteliği pekiştirir Sosyal sınıflar arasındaki sevgi ve saygı bağlarının güçlenmesine yol açar İnsan¬lar arasında paylaşma ve özveri duygularım geliştirir Ayrıca kurban, önemli bir ge¬çim kaynağı olan hayvancılığı teşvik eder HAC İBADETİ "Orada apaçık nişâneler, (ayrıca) İbrahim'in makamı vardır Oraya giren emniyette olur Yoluna gücü yetenlerin o evi haccetmesi, Allah'ın insanlar üzerinde bir hakkıdır Kim inkâr ederse bilmelidir ki, Allah bütün âlemlerden müstağnîdir" (A-li İmran97) "Haccı ve umreyi Allah için tam yapın" (Bakara196) 141 KABE "Şüphesiz, âlemlere bereket ve hidayet kaynağı olarak insanlar için kurulan ilk ev (mâbet), Mekke'deki (Kâbe)dir" (A-li İmran 96) "Nereden yola çıkarsan çık (namazda) yüzünü Mescid-i Haram tarafına çevir Bu emir Rabbinden sana gelen gerçektir (Biliniz ki) Allah yaptıklarınızdan habersiz değildir" 150 "(Evet Resûlüm ! ) Nereden yola çıkarsan çık (namazda) yüzünü Mescid-i Haram'a doğru çevir Nerede olursanız olunuz, yüzünüzü o yana çevirin ki, aralarından haksızlık edenler (kuru inatçılar) müstesna, insanların aleyhinizde (kullanabilecekleri) bir delili bulunmasın" (Bakara 149-150) 142 SAFA ve MERVE "Şüphe yok ki, Safa ile Merve Allah'ın koyduğu nişanlardandır Her kim Beytullah'ı ziyaret eder veya umre yaparsa onları tavaf etmesinde kendisine bir günah yoktur Her kim gönüllü olarak bir iyilik yaparsa şüphesiz Allah kabul eder ve (yapılanı) hakkıyla bilir" (Bakara 158) 15 UMRE "Haccı ve umreyi Allah için tam yapın Eğer (bunlardan) alıkonursanız kolayınıza gelen kurbanı gönderin Kurban, yerine varıncaya kadar başlarınızı tıraş etmeyin Sizden her kim hasta olursa yahut başından bir rahatsızlığı varsa, oruç veya sadaka veya kurban olmak üzere fidye gerekir (Hac yolculuğu için) emin olduğunuz vakit kim hac günlerine kadar umre ile faydalanmak isterse, kolayına gelen bir kurban kesmek gerekir Kurban kesmeyen kimse hac günlerinde üç, memleketine döndüğü zaman yedi olmak üzere oruç tutar ki, hepsi tam on gündür Bu söylenenler, ailesi Mescid-i Haram civarında oturmayanlar içindir Allah'tan korkun Biliniz ki Allah'ın vereceği ceza ağırdır" (Bakara 196) 2KURBAN İBADETİ "Şimdi sen Rabbine kulluk et ve kurban kes" (Kevser 2) 21 Dinlerde Kurban "Biz, her ümmete -(Kurban kesmeye uygun) hayvan cinsinden kendilerine rızık olarak verdiklerimiz üzerine Allah'ın adını ansınlar diye- kurban kesmeyi gerekli kıldık İmdi, İlâhınız, bir tek İlah'tır Öyle ise, O'na teslim olun (Ey Muhammed!) O ihlâslı ve mütevazi insanları müjdele!" (Hacc 34) "Onlara, Adem'in iki oğlunun haberini gerçek olarak anlat: Hani birer kurban takdim etmişlerdi de birisinden kabul edilmiş, diğerinden ise kabul edilmemişti (Kurbanı kabul edilmeyen kardeş, kıskançlık yüzünden), "Andolsun seni öldüreceğim" dedi Diğeri de "Allah ancak takvâ sahiplerinden kabul eder" dedi (ve ekledi "Andolsun ki sen, öldürmek için bana elini uzatsan (bile) ben sana, öldürmek için el uzatacak değilim Ben, âlemlerin Rabbi olan Allah'tan korkarım"(Maide 27-28) 22 Hz İbrahim ve Kurban "O : "Rabbim! Bana sâlihlerden olacak bir evlat ver", dedi İşte o zaman biz onu uslu bir oğul ile müjdeledik Babasıyla beraber yürüyüp gezecek çağa erişince: Yavrucuğum! Rüyada seni boğazladığımı görüyorum; bir düşün, ne dersin? dedi O da cevaben: Babacığım! Emrolunduğun şeyi yap İnşallah beni sabredenlerden bulursun, dedi Her ikisi de teslim olup, onu alnı üzerine yatırınca: Biz ona: " Ey İbrahim!" diye seslendik Rüyayı gerçekleştirdinBiz iyileri böyle mükâfatlandırırız Bu, gerçekten, çok açık bir imtihandır Biz, oğluna bedel ona büyük bir kurban verdik Geriden gelecekler arasında ona (iyi birnam) bıraktık: İbrahim'e selam! dedik Biz iyileri böyle mükâfatlandırırız" (Saffat 100-110) 23 Kurban Nasıl Kesilir? "Biz, büyük baş hayvanları da sizin için Allah'ın (dininin) işaretlerinden (kurban) kıldık Onlarda sizin için hayır vardır Şu halde onlar, ayakları üzerine dururken üzerlerine Allah'ın ismini anınız (ve kurban ediniz) Yan üstü yere düştüklerinde ise, artık (canı çıktığında) onlardan hem kendiniz yeyin, hem de ihtiyacını gizleyen-gizlemeyen fakirlere yedirin İşte bu hayvanları biz, şükredesiniz diye sizin istifadenize verdik" (Hacc 36) 24 Kurban Allah'a Yaklaşmanın Bir Aracıdır "Onların ne etleri ne de kanları Allah'a ulaşır; fakat O'na sadece sizin takvânız ulaşır Sizi hidayete erdirdiğinden dolayı Allah'ı büyük tanıyasınız diye O, bu hayvanları böylece sizin istifadenize verdi (Ey Muhammed!) Güzel davrananları müjdele!" (Hacc 37) "Şimdi sen Rabbine kulluk et ve kurban kes" (Kevser 2) 25 Kurban, İnsanlar Arasında Dayanışmayı Sağlar "Ta ki kendilerine ait bir takım yararları yakînen görmeleri, Allah'ın kendilerine rızık olarak verdiği kurbanlık hayvanlar üzerine belli günler de Allah'ın ismini insanlar Artık ondan hem kendiniz yeyin, hem de yoksula, fakire yedirin" (Hacc 28) 25 Kurban, İnsanlar Arasında Dayanışmayı Sağlar İslam'ın en önemli sosyal yardımlaşma ve dayanışma vasıtalarından birisi de kurbandır Her gün yeryüzünde binlerce hayvan kesilir Kesilen bu hayvanlardan çoğunlukla parası olan kimseler yararlanır Oysa kurban bayramında, bir dini görevi yerine getirmek niyetiyle kesilen kurbanlardan, daha çok yoksullar ve hayır kurumları yararlanır Kurban toplumsal dayanışmayı yeniler insanlar arasındaki birlikteliği pekiştirir Sosyal sınıflar arasındaki sevgi ve saygı bağlarının güçlenmesine yol açar insanlar arasında paylaşma ve özveri duygularını geliştirir Ayrıca kurban, önemli bir geçim kaynağı olan hayvancılığı teşvik eder